Gordang Sembilan Deel 3

GORDANG SEMBILAN - EEN VIDEO-VERHAAL
Rondom de video-opnames die zij maakte in Indonesi?schrijft Marietje Kuipers over levensbeschouwelijke betekenis van muziek en dans op Sumatra.

door Marietje E. Kuipers (videobewerking: Fatiha Bazi)

De instrumenten van het ensemble gordang sembilan
De spelers van het ensemble gordang sembilan en hun leider Bapak Burhan Nasution wonen in Huta Dolok, deze kampung wordt ook wel Huta Bukit, dorp op de heuvel, genoemd. In deze kampung wonen vandaag de dag nog nazaten van de raja Gumanti.

Vroeger woonde raja Gumanti in zijn huis, bagas na godang, op de heuvel van Huta Dolok/Huta Bukit. In de buurt van zijn huis stond de sopo gordang, een prachtig gedecoreerd gebouw, een open paviljoen zonder muren. In de sopo zat de raja op een verhoogd platform. Het was een uiting van democratie dat de ingezetenen direct getuige konden zijn van bijeenkomsten en vergaderingen die in de sopo gordang werden gehouden.

Een van de taken van de raja was het voorzitten van rituele bijeenkomsten of van vergaderingen van de marga. Alleen de raja kon toestemming geven tot het houden van een grote ceremonie gepaard gaande met het offeren van een karbouw en het spelen van de gordang sembilan. De instrumenten van de gordang sembilan waren in de sopo gordang geplaatst. Uit twee publicaties blijkt dat dit tot in de tachtiger jaren van de vorige eeuw dit het geval was. Tegenwoordig worden de instrumenten op de zolder van de sopo gordang bewaard.

De woorden gordang en sembilan betekenen trommel en negen. In Huta Dolok zijn negen gordangs omdat er negen marga, stammen, zijn.

Het ensemble gordang sembilan bestaat naast de negen trommels, uit gongs, cimbalen en een blaasinstrument. De trommels zijn uitgeholde stammen van bomen die in de buurt van Pakantan groeien. De onderkant van de trommel wordt afgesloten met een ronde houten schijf; aan de bovenkant is een stuk koehuid bevestigd dat door rotan gespannen wordt. De negen trommels zijn in vier paren en een enkele trommel ingedeeld. Gewoonlijk worden de negen trommels door vijf mannen bespeeld, vier spelers voor de vier paren en een speler voor de kleinere trommel. De trommelstokken zijn kleine houten balken van een boomsoort die ook in de bossen van Pakantan groeit. Klik hier voor een video over de afdeling etnomusicologie van de Universiteit Medan.

In het ensemble van Pakantan komen tevens kleinere trommels voor die gondang genoemd worden; de gondang heeft aan beide kanten van de trommel een geitenvel.

Bij de sopo gordang kom ik Bapak en Ibu Nasution tegen. Zij laten mij vol trots de sopo gordang zien. Volgens de verhalen is dit gebouw al generaties geleden gebouwd. Zendeling Johan Thiessen schrijft er over in 1910: e sopo gordang is het grootste sieraad van het dorp en de veelkleurige versieringen tonen dat men hier met een Bataks hoofd te doen heeft. Dit gebouw wordt bij bijzondere gelegenheden gebruikt, zoals b.v. in rechtszaken die door de vorst behandeld worden. (Noot: de drie beelden op de balustrade van het platform van de raja zijn symbolen voor de rechtspraak.) Wanneer er grote vorstelijke feesten of begrafenissen op handen zijn, wordt de na mora na toras, de raad van wijze mannen bestaande uit de raja en de ouderen van de kampung, samen geroepen om te overleggen hoe alles geregeld moet worden. Verder wordt dit gebouw als voorraadschuur voor rijst en voor gereedschappen gebruikt. Zoals alle Batakse huizen, rond 1900, is ook dit zo gebouwd dat de gevel van het huis naar het Oosten gericht is, anders zou dit huis het grootste ongeluk overkomen. De dakbedekking vervaardigd uit bladslippen van palmbomen.?

Via enkele traptreden kom ik op het eerste platform van de sopo gordang. Opvallend zijn de achthoekige houten stijlen die op grote stenen zijn geplaatst om schade bij aardbevingen te voorkomen. De achthoek is een symbool voor de acht windstreken. Op de stijlen rusten grote houten blokken om te voorkomen dat ratten en muizen naar boven klimmen en de rijst, die op zolder is opgeslagen, op eten. In 澭n van de hoeken is een tree hoger het platform van de raja. Ibu Nasution suggereert met enkele bewegingen het spel van de instrumenten; zij danst en zingt een oude Batak melodie. (Klik hier voor video)

Later op de middag woon ik een repetitie van het ensemble in het huis van de familie Nasution bij. Men vertelt mij dat muziek en dans mondeling van de ene op de andere generatie wordt doorgegeven. Kinderen kijken met veel aandacht naar de spelers en dansers. Jonge kinderen spelen met de ouderen mee; zij leren op deze wijze de muziek en het ritme van de gordang sembilan kennen. Klik hier om een repetitie van de familie Nasution te bekijken.

Literatuur:
Kartomi MJ, Dualism in unity: the ceremonial music of the Mandailing raja tradition, Asian Music 1981;12(2):74-108.
Purba M, Gordang sembilan, social function and rhythmic structure, Wesleyan University, Middleton, Conn., USA, 1988.
Thiessen J, Pakantan, een belangrijk gedeelte van Sumatra, Apeldoorn, 1914.

http://www.zinprofiel.nl/eZine.asp?lStrAction=&lIntEzineId=854&lIntEzineMotherId=863