Gordang Sembilan Deel 1

GORDANG SEMBILAN - EEN VIDEO-VERHAAL

GORDANG SEMBILAN - EEN VIDEO-VERHAAL
Rondom de video-opnames die zij maakte in Indonesi?schrijft Marietje Kuipers over levensbeschouwelijke betekenis van muziek en dans op Sumatra.

door Marietje E. Kuipers (videobewerking: Fatiha Bazi)

Mijn eerste bezoek aan Pakantan
Mijn eerste kennismaking met de bewoners van Pakantan was begin juli 2001, toen ik als toerist op het eiland Sumatra in de Indonesische archipel vertoefde. Tekst Sumatra. Naast het bezoeken van allerlei bezienswaardigheden, wilde ik naar Pakantan gaan, naar het dorp waar mijn oudoom en oudtante Gerhard en Anna Nikkel-Kuipers van 1888 tot 1900 als zendelingen gewerkt hadden.

Sumatra is het meest westelijke eiland in de Indonesische archipel; het is begrensd door de Indische oceaan, de Straat Malakka en de Straat Sunda. De oppervlakte, inclusief de omringende eilanden is 473 600 km2; de lengte is 1760 km en de breedte 400 km. Het eiland ligt aan weerszijden van de evenaar.
Omringd door zee螚 ligt Sumatra aan vele handelsrouten in Zuidoost Azi? Door handelaren uit verscheidene streken kwam het hindoe鮢me in de 8e eeuw en de Islam in de 13e eeuw naar de kuststreken van Sumatra.
Over de gehele lengte van het eiland loopt een ketengebergte, de Bukit Barisan. Het gebied is onderhevig aan aardbevingen en landverschuivingen. Aan weerszijden van Bukit Barisan zijn laagvlakten.
Sumatra telt ongeveer 20 miljoen inwoners, die staatkundig in provincies zijn ingedeeld. Er zijn een aantal etnische groeperingen, met als voornaamste: de Maleiers, de Minangkabauers, de Atjee褰s en de Bataks. Alle groeperingen hebben hun eigen cultuur, hun eigen taal en geschiedenis waardoor er grote regionale verschillen zijn.
In de provincie Noord-Sumatra wonen de Bataks, een uit verschillende stammen bestaand volk: zij zijn over zes verschillende gebieden verspreid: Karo, Simalungun, Pakpak, Toba, Angkola en Mandailing. Iedere groepering heeft zijn eigen taal. De twee gebieden Angkola en Mandailing vertonen veel overeenkomsten.
De plaats Pakantan ligt in het zuidelijke gedeelte van Mandailing in het gebergte van de Bukit Barisan op een hoogte van meer dan 1000 m. De temperatuur/relatieve vochtigheid vari褰en van 15-18 C/90-95% in de vroege ochtend tot ongeveer 30 C/60-65% in de middag.

De weg van Medan naar Padang leidde mij over de Sumatraanse heuvelrug, de Bukit Barisan, naar het plaatsje Muara Sipongi; midden in dit dorp volgde ik de weg naar rechts met als aanwijzing: Pakantan 15 km. Over een smalle weg in het dal van de rivier de Batang Gadis kwam ik na een uur, hobbelend door kuilen, in een prachtige groene vallei omringd door bergen aan. Hier ligt het dorp Pakantan.



Het dorp Pakantan is een agglomeratie van zeven dorpen, kampungs of huta: Huta Dolok (98), Huta Gambir (72), Huta Lombang (123), Huta Toras (98), Huta Padang (61), Huta Lancat (44) en Huta Julu (17), met een totaal van 513 huizen. Dit aantal berust op een mondelinge mededeling. In Indonesi?geeft men vaak het aantal huizen of gezinnen aan; het aantal inwoners is veelal niet bekend. In een deel van Huta Padang, Huta Bargot, wonen van oudsher de Christenen (ongeveer 20 huizen).

Bij aankomst in Pakantan werd ik door de Christenen met een ferm oras?hartelijk welkom geheten.
Het woord horas wordt in Batak land vaak gebruikt. Men begroet elkaar met horas, wanneer men komt, wanneer men gaat en ook wanneer men elkaar onderweg tegenkomt. Het woord horas wordt gebruikt als aanhef van een brief. Iedere min of meer offici螔e bijeenkomst of feest wordt afgesloten met het uitspreken van horas; zo ook na de Batak dans en het spel van het ensemble gordang sembilan hoort men als slot het woord horas. In de literatuur kent men het woord horas verscheidene betekenissen toe: geluk, gezondheid, voorspoed, zekerheid, behoud, ongedeerd zijn, met zorg omgeven, gezegend of behoud.

In het huis van de jonge vrouwelijke dominee, Ruminta Pohan, was het een komen en gaan van de gemeenteleden, als een zoete inval. Wij spraken over de tijd van de zendelingen; er waren verhalen, anekdotes en grappige voorvallen die ik al eerder in het archief van de Doopsgezinde Zendingsvereniging in Amsterdam had gelezen. Opvallend was de waardering van deze Christenen over het werk dat destijds door de zendelingen verricht is: onder hen en hun arbeid zouden wij ons geloof niet hebben? Naast evangelisatie verrichtten de zendelingen vele andere werkzaamheden: zij bouwden ziekenhuizen, weeshuizen, scholen en huizen voor bejaarden. Verder ontgonnen zij landbouwgronden en onderwezen zij nieuwe landbouwmethoden. Als voorbeeld moet genoemd worden dat de koffie uit deze plantages offie uit Pakantan,?in het begin van de 20e eeuw tegen hoge prijzen naar de Verenigde Staten werd uitgevoerd.
Door de jaren heen hebben de zendelingen en de Christenen steeds in een goede verstandhouding met de Moslims geleefd. Een aardige anekdote is de volgende. Raja Gumanti van Huta Dolok was al enige jaren getrouwd. Helaas was het huwelijk, 1905, kinderloos gebleven. Raja Gumanti vroeg de zendeling of hij zijn huwelijk wilde zegenen en wilde bidden voor de komst van een nakomeling. E幯 jaar later werd er een zoon geboren. In het videofragment vertelt de dominee, Ruminta Pohan, dit verhaal.
Zij staat voor zijn graf: Boengkoelan Loebis gelar Soetan Mompang Soripada, geboren in Pakantan 17 oktober 1906, gestorven in Jakarta 29 april 1985, herbegraven in Pakantan op dinsdag 15 juli 1997. Volgens de verhalen is dit kind door de zendeling gedoopt. Nadat de zendeling naar Europa was teruggekeerd, is dit kind tot de islam overgegaan.

Na een korte kerkdienst met veel toespraken, stond ik achter het graf van tante Anna. Zij is in 1899 tijdens een aardbeving voortijdig van een tweeling bevallen en overleden. Een gevoel van ontroering ging door mij heen toen ik achter de drie graven stond en over de sawa, de rijstvelden, keek. Bij het afscheid nemen beloofde ik, mede uit pi褮eit voor de zendelingen die hier gewerkt hebben, te helpen bij de renovatie van het kerkgebouw.

Na dit bezoek werd in overleg met de Christenen van Pakantan besloten op de plaats van de houten kerk uit 1975 een nieuwe, stenen kerk te bouwen op een degelijk fundament. Gedurende 2002 en 2003 kreeg ik regelmatig foto van het verloop van de bouw activiteiten. Het was als vanzelfsprekend dat ik in 2003 de nieuwe kerk zou bezichtigen.

Op 25 augustus 2003 kwam ik langs dezelfde kronkelige weg in Pakantan terug ter gelegenheid van de inwijding van de nieuwe kerk. Voor de kerk stonden de Christenen, de dames keurig gekleed in sarong en kabaja, klaar om mij te ontvangen. Onder tonen van muziek en met dansen kwamen de Christenen naar mij toe, met open handen, hun handpalmen naar boven gericht. Na een welkomstgroet werd een los?op mijn schouders gelegd. De drie mannen, op de foto, die voor mij stonden, waren van links naar rechts: een ouderling van de gemeente, het oudste lid van de gemeente en een inwoner van 澭n van de Moslim kampungs.
De ulos is een belangrijk element in de Batak cultuur; men geeft een ulos b.v. bij geboorte, huwelijk en overlijden. Tijdens de huwelijksceremonie wordt de ulos over de schouders van het bruidspaar gelegd. Bij overlijden wordt het lichaam bedekt met een ulos, een teken dat er een karbouw geslacht zal worden. Wanneer een nieuw huis betrokken wordt krijgen de bewoners een ulos. Een ulos kan tevens gegeven worden om iemand eer te bewijzen.
Tijdens het dansen (tortor) dragen de Bataks altijd een ulos. In de ulos is een tekst geweven die aangeeft bij welke gelegenheid deze gegeven wordt. Een ulos is een op een ambachtelijk geweven doek, van 230-250 cm lang en 95 cm breed. De hoofdkleuren zijn wit, rood en zwart, kleuren die op de Batak mythologie betrekking hebben.

In de ulos die op mijn schouders werd gelegd zijn de woorden oras tondi madingin, sayur manua bulung?geweven. Deze woorden worden in het Engels letterlijk vertaald met: eart in peace, long life? of in de vrije interpretatie e happy and safe, may have a long life? in het Nederland vertaald: wees gelukkig en veilig, moge je een lang leven leiden.

Met een horas verwelkomden zij mij in Huta Bargot. Vervolgens liepen de Christenen steeds met open handen op de maat van de muziek achteruitwaarts naar de kerk terug. Bij de kerk gekomen besefte ik dat de muziek gespeeld werd door het ensemble ordang sembilan? bestaande uit negen gordangs, een blaasinstrument en nog enkele slaginstrumenten. Twee mannen voerden een dans met heftige en krachtige bewegingen uit. Hoewel ik op dat ogenblik nog niets de achtergrond van dit feestelijke onthaal wist, begreep ik dat dit een bijzondere plechtigheid voor de Christenen moest zijn. Na de gebruikelijke foto voor de kerk, werd het kerkgebouw met offici螔e toespraken door kerkelijke en bestuurlijke autoriteiten ingewijd.

 Avonds kwam het oudste lid van de Christen gemeente langs; hij vertelde dat de dans die hij tijdens de opening van de kerk uitvoerde encak silat?heet. Het is een dans waarbij de geesten, die op mijn pad naar de kerk aanwezig konden zijn, verjaagd zouden worden. Hoewel het in de kamer donker was, heb ik deze opnamen gemaakt. Het zijn prachtige opnamen, temeer daar deze man al 77 jaar oud is. Zonder muziek maakte hij snelle en felle bewegingen alsof hij weerstand aan een tegenstander bood. Video 2. Pencak silat.

Na deze feestelijke dag ben ik nog een ruime week in Pakantan gebleven. Op veel vragen heb ik antwoord gekregen, die in de volgende episoden worden verhaald.

http://www.zinprofiel.nl/eZine.asp?lStrAction=artikel&lIntEzineId=847